Czym właściwie jest ta cała propriocepcja?
Propriocepcja określa zdolność czucia ułożenia i ruchu własnego ciała w przestrzeni oraz poszczególnych jego części względem siebie. Słowo „proprio” pochodzi z łaciny i oznacza „swój własny”, a słowo „perceptio” – postrzegać. Niewiele myśląc całość można określić jako „postrzeganie samego siebie” ? Tak też propriocepcję określił Sir Charles Sherringhton, brytyjski neurofizjolog. To on wymyślił termin propriocepcja dla nazwania „zmysłu odczuwania samego siebie”.
System proprioceptywny czynnościowo związany jest z układem mięśniowo-powięziowym, kontrolując bezpośrednio jego funkcję. Receptory odpowiedzialne za propriocepcję zlokalizowane są we wrzecionach mięśniowych, ścięgnach, więzadłach, okostnej, torebkach stawowych, kaletkach maziowych oraz głębokich warstwach skóry. W ten sposób Twój układ nerwowy posiada przestrzenny obraz Ciebie. Informacja odbierana przez receptory zostaje czym prędzej przekazana do wyższych pięter układu nerwowego, a odpowiedź zwrotna reguluje szereg reakcji. Warto dodać, że proprioceptory są jednymi z najszybciej przewodzących nerwów w naszym ciele.
Do czego propriocepcja jest nam potrzebna?
Na pewno istnienie jej nie jest for fun. Jaki zatem jest cel jej istnienia i jakie spełnia funkcje?
- Zwiększa świadomość ciała.
- Kształtuje schemat ciała.
- Kieruje stabilnością posturalną.
- Kieruje kontrolą i planowaniem ruchu.
- Ma swój udział w dyskryminacji wzrokowej.
- Odpowiada za płynność ruchów – pozwala płynnie chodzić, szybko biegać, siedzieć, stać, rozciągać się, leżeć, nosić przedmioty.
- Pomaga w ekspresji ciała.
- Pomaga w sekwencjonowaniu ruchów ciała.
- pomaga w efektywnym i ergonomicznym poruszaniu się.
- Pomaga w modulacji poziomu pobudzenia – podnosi go gdy jest zbyt niski i obniża gdy jest zbyt wysoki.
- Wspólnie z układem przedsionkowym reguluje napięcie mięśniowe.
- Wpływa na umiejętność stopniowania ruchu (gradacja), dozowanie siły z jaką należy wykonać ruch oraz timing (wyczucie czasu).
Wewnętrzne oko?
Propriocepcja, niczym wewnętrzne oko, informuje Cię:
- gdzie w przestrzeni znajduje się całe Twoje ciało oraz poszczególne jego części – gdzie aktualnie znajdują się ręce, a gdzie nogi, ale nie tylko,
- w jakim położeniu względem siebie znajdują się części Twojego ciała,
- jak bardzo i jak szybko rozciągają się Twoje mięśnie i nie chodzi tu o stretching i rozciąganie się na macie; pamiętaj, że każdy ruch ciała to wydłużanie i skracanie określonych grup mięśniowych, a może nawet powięzi, biorącej udział w tym ruchu,
- jak szybko przemieszcza się Twoje ciało w przestrzeni,
- z jaką siłą pracują Twoje mięśnie.
Kiedy działa propriocepcja?
Zawsze! Nawet o tym nie wiesz, a ona działa cały czas. Krótko mówiąc – działa w bezruchu. Gdy siedzisz na krześle i masz zamknięte oczy, to o tym, że siedzisz akurat na krześle mówi Ci propriocepcja, a nie wzrok. Czy opierasz stopy o krzesło albo czy trzymasz książkę w swoich dłoniach mówi Ci propriocepcja. Nie musisz patrzeć na swoje dłonie i stopy, by wiedzieć co się z nimi aktualnie dzieje.
ALE
Najwięcej wrażeń proprioceptywnych dociera do nas wtedy, gdy aktywnie rozciągamy czy skracamy mięśnie podczas ruchów przeciw sile grawitacji.
WIĘC
Oddziaływanie na propriocepcję jak najefektywniejsze w najbardziej aktywnej postaci jakiej jest to możliwe. Kiedy jesteśmy biernie poruszani tych wrażeń dociera do nas niewiele. To jest kluczowa kwestia, gdy pracuje się z dziećmi, u których przetwarzanie bodźców proprioceptywnych jest w jakiś sposób zaburzone.
Skoro jesteśmy już przy dzieciach i pewnych trudnościach w przetwarzaniu sensorycznym to czy….
Czy propriocepcja może być zaburzona?
Oczywiście, że może. Jak każda składowa naszego ciała.
W zakresie nieprawidłowego „działania” układu przedsionkowego mamy do czynienia przede wszystkim z jego podwrażliwością. Zdecydowanie rzadziej obserwujemy zaburzenia o charakterze nadwrażliwości. Przyznam szczerze, że pracując jako terapeuta integracji sensorycznej od 5 lat u żadnego dziecka nie stwierdziłam trudności w nadwrażliwości tego systemu. Co więcej dzieci, które do mnie trafiły z gotową diagnozą – żadne z nich nie miały trudności w kierunku nadwrażliwości proprioceptywnej.
To na czym zwykle polegają zaburzenia układu proprioceptywnego?
Zanim odpowiem na te pytanie – odpowiem na inne ?
Czy dziecko może mieć problemy tylko z propriocepcją?
Moim zdaniem nie, ale co terapeuta to teoria, pamiętajcie.
Bardzo rzadko, wg mnie wcale, zdarzają się kłopoty tylko z układem proprioceptywnym. System ten ściśle funkcjonuje z układem przedsionkowym oraz dotykowym i ich funkcje bardzo się na siebie nakładają. Mowa tu chociażby o takich funkcjach jak: świadomości ciała, kontrola ruchowa, planowanie ruchu, kontrola posturalna, bezpieczeństwo emocjonalne. Przypomnę też, że przedsionek, propriocepcja i dotyk są bazowymi zmysłami człowieka. Taką podstawą podstaw. Czy w związku z tym baza może się rozdzielić?
Jeśli już wyjaśniłam jedną kwestię – przejdźmy do pytania z nagłówka: na czym zwykle polegają zaburzenia proprioceptywne?
Dziecko, które ma trudności z przetwarzaniem bodźców proprioceptywnych nie do końca ma świadomość swojego ciała. Brakuje mu tego wewnętrznego GPSa. Słaba propriocepcja może utrudniać dziecku wiele pozornie prostych czynności. Chociażby utrudnia dziecku rozpoznanie z jaką siłą trzymać zabawki. Kolorując obrazek, może zbyt mocno naciskać na kredki lub zupełnie odwrotnie – ślad kredki może być tak słaby, że nie będzie widać rezultatu kolorowania. Wieczorem ciesząc się na widok rodzica może przytulać go zbyt mocno, aż ten się wywróci. Dziecko niedowrażliwe proprioceptywnie może być również „fajtłapą”. Nadal jest to związane z niedostatecznie dobrą świadomością swojego ciała. Może potykać się o własne nogi, na schodach czy podczas biegu. Może zsuwać się z krzesła, poruszać się niezgrabnie. Osoby z dysfunkcją proprioceptywną potrzebują więcej pomocy ze strony układu wzrokowego. W skrócie – muszą widzieć co robią, potrzebują więcej czasu na zaplanowanie ruchu i przemyślenie go.
Podsumowując, dziecko u którego podejrzewa się trudności z systemem prioprioceptywnym może:
- celowo obijać się o przedmioty i osoby w swoim otoczeniu,
- idąc, tupać lub powłóczyć nogami,
- woleć mocno zawiązane sznurowadła, rzepy, ciasno zapięte spodnie,
- podejmować działania autostymulujące: uderzać głową o ścianę, obgryzać paznokcie, ssać kciuk, strzelać kostkami w palcach, mocno pocierać dłońmi,
- żuć kołnierzyki, mankiety, sznurki,
- przyciskać łokieć do żeber podczas pisania
- wydawać się przesadnie rozluźnione,
- mieć słabą kontrolę nad ciałem, słabą kontrolę motoryczną,
- mieć trudności z zaplanowaniem i wykonaniem ruchu,
- trzymać ołówek lub kredki zbyt słabo albo tak mocno, że je łamie,
- podnosić przedmioty z siłą większą/mniejszą niż należy,
- nie potrafić utrzymać równowagi, gdy stoi na jednej nodze,
- podpierać głowę ręką, gdy pracuje przy stoliku.
- być dyspraksyjne, trzymać się znanych czynności i nie podejmować wyzwań,
- unikać uczestnictwa w zwyczajnych doświadczeniach ruchowych, ponieważ czuje się przez to niezręcznie lub nie na miejscu,
- mieć także problemu z dotykiem lub ruchem i równowagą,
- być sztywne, nieskoordynowane, a także niezdarne,
- mieć niską świadomość ciała.
To tylko część możliwych objawów trudności. Nie oszukujmy się. Co dziecko to nowe „odkrycia” i nowe możliwe „objawy” trudności w przetwarzaniu proprioceptywnym.
Co zrobić jeśli podejrzewasz u swojego dziecka problemy z propriocepcją?
Jedynym rozwiązaniem jest udać się do specjalisty zajmującego się oceną przetwarzania sensorycznego. Terapeuta ten na podstawie bardzo szczegółowego wywiadu z Tobą oraz przeprowadzeniu ogromnej ilości testów i prób rozwikła proprioceptywną zagadkę. Tutaj ważna uwaga – diagnoza dziecka w zależności od wieku różni się znacząco. Inaczej oceniamy niemowlęta, inaczej dzieciaki do 4 roku życia, a jeszcze inaczej starszaków, którzy ten 4 rok życia ukończyli.
Pamiętaj, że pojawienie się jednego objawu, chociażby potykania się dziecka o własne nogi, nie świadczy od razu, że ma jakiś problem z przetwarzaniem sensorycznym. Bądźmy daleko od oceniania dziecka na podstawie jednej „trudności”. Patrzmy na dzieci globalnie. ?
Nie chcesz przegapić nowych artykułów na blogu? Kliknij TUTAJ i sprawdź szczegóły. Dzięki temu będziesz na bieżąco z każdą nową treścią na blogu.
______